Freule stichtte ziekenhuisje uit eigen zak
Cornelia Anna Agatha de Vos van Steenwijk behoort tot de opmerkelijkste figuren in de Nederlandse gezondheidszorg. Zij werd geboren op 26 februari 1854 te Meppel.
In haar jonge jaren reisde ze veel in het buitenland, van een van deze reizen kwam ze met malaria terug.
Een rijke baronesse die in Heerenveen naam maakte als filantrope. Stammend uit een oud adellijk geslacht keerde zij in 1895 haar luxe leventje de rug toe
om af te dalen naar de verpleging van ernstig zieken. Of, zoals Hepkema's Courant in het taalgebruik van die tijd schreef: „Ze stelde haar bezit en
zich zelve in dienst van de lijdende minvermogenden". Heerenveen eerde de vrouw zestig jaar later door een straat naar haar te noemen. Ze
is 81 jaar geworden en overleed in Arnhem. De freule was 41 toen ze in Heerenveen opdook. De kalender wees 1895 aan. Omschreven als klein, pittig en onbaatzuchtig,
Freule Cornelia Anna Agatha Al-bertine is later wel de Friese Florence Nightingale genoemd. Waarom zij met haar be-schutte milieu brak
is nooit boven water gehaald. De Vos van Steenwijk vormden een eeuwen oud Drents geslacht dat in Overijssel een familiekasteel had.
In 1895 in Heerenveen gevestigd
Toen de freule zich in 1895 in Heerenveen vestigde bestond er in het dorp nog geen enkele vorm van ziekenhuisverpleging.
Ze huurde aan de straatweg naar Oranjewoud (nu Burg. Falkenaweg) van een advocatenweduwe een groot herenhuis en richtte het bijbehorende
koetshuis als operatiekamer in. Drie plaatselijke huisartsen deden de noodzakelijke operaties. Van hen is Gabriël van Schouwen de bekendste.
Hij zou naderhand langs de weg in Terband een flink deel van zijn vermogen steken in Nederlands eerste lupus-inrichting.
Het initiatief van de baronesse slaat in Heerenveen in als een bom. Vooral voor de armen komt de kleine, zeer bemiddelde freule
als een reddende engel. Sneupers in de lokale historie schilderden de weldoenster als de 'frêle vrouw met het humanitaire gebaar', niet
gemakkelijk, streng, maar grenzeloos toegewijd. Vier jaar lang regeerde ze het ziekenhuisje met vaste hand.
Uit eigen vermogen legde ze aanzienlijke bedragen op tafel, ook de nazorg bleek bij haar in goede handen. Wie geen geld had werd gratis geholpen.
Geen wonder dat ze in de regio door de bevolking op handen werd gedragen.
Aan de Heerenveense ziekenzorg komt een einde
Vier jaar later kwam aan de kleurrijkste periode in de Heerenveense ziekenzorg een einde.
De freule vertrok naar Zandvoort aan Zee. In het grote herenhuis aan de BFweg (het kapitale pand bestaat niet meer) is Cornelia Anna Agatha Albertina de Vos van Steenwijk
actief geweest op vier terreinen: ze trad op als directrice, verpleegster en operatiezuster en hield ook nog de administratie bij.
Enkele folio's uit het kasboek worden in de archieven van museum Willem van Haren bewaard. Daaruit blijkt dat onder haar verantwoordelijkheid
door de drie artsen 147 operaties zijn uitgevoerd. De freule kreeg hulp van twee verpleegsters, twee dienstmeisjes en een bewaker en werkte zelf even
hard mee, vaak tot diep in de nacht wakend aan het bed van een, ernstig zieke. Haar mini-hospitaal telde tien bedden; de vrouwen en de
kinderen op de zonrijke achterzaal, de mannen aan de voorkant. Uit de annalen blijkt dat op één na alle operaties zijn geslaagd,
Een inwoner die helemaal niets met ziekenzorg te maken had assisteerde bij de ingrepen. Het heet dat hij door de freule bijna letterlijk van de straat is geplukt.
Jan Tadema kon daar later apetrots over vertellen. De man die zijn operatie niet overleefde was een Gorredijkster, wiens beide benen door de tram waren afgereden.
Ziekenhuis Beesterzwaag
Ds. vd Brugghen uit Beetsterzwaag gaf in 1892 een krantje uit: "Het Lampje" (een soort bedelblaadje) Er waren veel abonnees onder de adel in Holland.
Dominee wilde een ziekenhuis stichten in de Beetster polder. Blijkbaar las ook de freule "Het Lampje": In Het Lampje van Mei 1899 schrijft Ds. Van
Brugghen na het stoppen van het Ziekenhuis te Heerenveen:" Ik denk terug aan Beets, waar het eigenlijk eerst zou opgericht
zijn. Ik denk terug aan mijn eerste bezoek bij Freule A,de Vos van Steenwijk te s 'Gravenhage, aan de wandeling met haar pleegzuster
door de wegen van de Beetster veenpolder. "Hier is het te vochtig voor de freule om te wonen " was de einduitspraak. Toen kwam het zo dicht
mogelijk bij Beets: Beetsterzwaag. " In Mei 1894 schrijft de Drachtster Courant over Freule De Vos van Steenwijk, die veel interesse had in
alles wat met de inrichting van een ziekenhuis te maken heeft.In Augustus wordt vermeld dat Jonkvrouwe de V van S. uit 's Gravenhage
een royale burgerhuizinge heeft gehuurd te Beetsterzwaag, die verbouwd zal worden. De Beet-sterpolder gaat niet door omdat het daar
te vochtig is. In Mei 1894 vertoont ze levendige belangstelling voor en stelt zich op de hoogte van alles wat betrekking heeft op de inrichting
van een ziekenhuis voor herstellend zieken. De freule huurt een pand aan de Hoofdstraat in Beetsterzwaag. 6 December 1894 is het ziekenhuis klaar, het munt uit door
netheid en zindelijkheid en is zeer practisch ingericht, volgens de Drachtster Courant van 6 december 1894. De freule wordt bijgestaan
door 2 verpleegsters, zelf biedt ze ook hulp. De eerste patiënt is een meisje van 12 jaar, bedekt met zweren.
Ziekenhuis Frisia in Zandvoort
In 1899 moest de onbaatzuchtige vrouw van adellijken bloede Heerenveen verlaten.
Ze leed aan astma en zette haar werk voort in de duinen bij Zandvoort. Dinsdag 20 juni 1899 werd het kinderpension Frisia geopend.
Het gebouw, opgericht door jonkvrouw de Vos van Steenwijk, ontworpen door architect D. Knüttel en gebouwd door de Zandvoortse aannemer M. Koning was bestemd voor kinderen
van minvermogenden uit Friesland. In tegenstelling tot andere kindertehuizen in Zandvoort was dit kinderhuis het gehele jaar geopend.
De kinderen leden niet aan een specifieke ziekte maar de gedachte was dat een verblijf in gezonde lucht en een zorgzame omgeving het dreigende gevaar voor lichamelijk lijden kan afwenden aldus een bericht in de lokale krant.
Het gemeentestuur van het toenmalige Schoterland weigerde bij haar vertrek het ziekenhuisje in Heerenveen over te nemen.
Bron: Archief Heerenveen-Midden - Delpher kranten
